Słowniczek

- A -

• ai - dosłownie harmonizowanie, łączenie, jednoczenie;
• ai-hanmi pozycja zgodna - układ, w którym ćwiczący stoją w tej samej pozycji (por. gyaku-hanmi)
• aiki dosłownie harmonijne oddziaływanie (zjednoczenie) ki; według kosmologii aikido, wszystkie rzeczy we wszechświecie powstają dzięki oddziaływaniu pozytywnego i negatywnego ki; celem treningu aikido jest poszukiwanie harmonii własnego ki z ki partnera i ki wszechświata aikido dosłownie droga harmonii; nazwę tę, po wielu latach głębokich studiów różnych szkół sztuk walki, przyjął twórca aikido dla określenia swojego unikalnego systemu (por. ai, ki, do)
• aiki-taiso - podstawowe ćwiczenia w aikido; rozgrzewka; ćwiczenia wprowadzające 
• arigato - dziękuję (por. domo arigato)
• ashi - stopa, noga
• ashi-sabaki - ćwiczenia przemieszczeń, obejmują: ayumi-ashi, okuri-ashi, tsugi-ashi (por. tai-sabaki)
• atemi - uderzenie we wrażliwe miejsce - w aikido ma na celu rozproszenie uwagi przeciwnika 
• ayumi-ashi krok przestawny

- B -

• bokken - drewniana imitacja miecza japońskiego używana w celach treningowych (por. bokuto, jo, tanto)
• bokuto - drewniany miecz
• bu - dosłownie silny, waleczny, odważny, ale również dotyczący spraw wojennych; w aikido sens tego słowa jest rozumiany jako dzielność i odwaga, a nie rywalizacja, czy współzawodnictwo; oryginanie znaczenie bu to: powstrzymać krzyżujące się (walczące) ze sobą włócznie
• budo - dosłownie drogi walki; ogólne określenie japońskich sztuk walki, które rozwinęły się ze sztuk wojennych (bujutsu) np. judo, kendo
• bujutsu - dosłownie sztuki wojenne
• bushi - wojownik, samuraj
• bushido - honorowy kodeks regulujący życie samuraja

 - C -

• chu - środek
• chudan - poziom środkowy - od pasa do barków (pojęcie używane do określenia wysokości ataku) (por. gedan, jodan)

- D -

• dan - poziom, stopień mistrzowski (por. yudansha, kyu)
• do - dosłownie droga; metoda, sposób wewnętrznego doskonalenia się; w Japonii sztuki zajmujące się rozwojem duchowym i fizycznym adeptów (nie tylko sztuki walki) utożsamiane są z do
• dojo - miejsce, w którym trenuje się sztuki walki (szkoła), dosłownie: "miejsce drogi" - miejsce, gdzie poszukuje się do
• domo - bardzo
• domo arigato - dziękuję bardzo (przyjmuje również formy: domo arigato gozaimas oraz domo arigato godzaimaśta)
• doshu - dosłownie mistrz drogi; tytuł lidera aikido; zgodnie z tradycją japońską, jest to tytuł dziedziczny; obecnie przysługuje on Kisshomaru Ueshiba - synowi twórcy aikido
• dozo - proszę

 - E -

• eri - kołnierz
• eri-tori - atak polegający na uchwyceniu (trzymaniu) kołnierza partnera

- F -

• funakogi-undo - dosłownie ruch wiosłowania; termin pochodzący od ame-no tori fune, co można przetłumaczyć, jako niebiańska uskrzydlona łódź; pojęcie związane z mitologią japońską oznaczające łódź, którą posługiwał się duch gromu spływający z nieba na Ziemię; funakogi undo wywodzi się z ezoterycznych praktyk shinto mających na celu zjednoczenie ciała i umysłu, które twórca aikido wprowadził do swojego systemu; obecnie funakogi undo to jedno z ćwiczeń wprowadzających (aiki-taiso) służące do poprawienia pracy bioder, wypracowania mocnej, stabilnej postawy oraz do koordynacji oddychania z pracą ciała

 - G -

• gaku - tradycyjny element wystroju dojo - japońska kaligrafia z nazwą szkoły, mottem lub myślą filozoficzną zawieszana na ścianie w centralnym miejscu sali ćwiczeń, na przeciwko miejsca honorowego (kamiza)
• gedan - poziom niski - od pasa w dół (pojęcie używane do określenia wysokości ataku)
• gi - ubranie, strój (por. keikogi)
• go - pięć
• gokyo - piąta forma podstawowych technik unieruchomień (por. ikkyo, nikyo, sankyo, yonkyo)
• gyaku - odwrotny
• gyaku-hanmi - postawa odwrotna - układ, w którym partnerzy stoją w odwrotnych pozycjach (por. ai-hanmi)

- H -

• hachi - osiem
• hai - tak
• hajime - zaczynać! naprzód!
• hakama - tradycyjne spodnie samurajów, noszone przez mistrzów aikido
• hanmi - postawa, pozycja
• hanmi-handachi - pozycja "siedząco-stojąca", ćwiczenia, w których broniący się siedzi, a atakujący stoi
• happo - osiem kierunków (por. shiho)
• hara - brzuch, centrum, miejsce, w którym skupia się energia witalna człowieka
• hidari - lewy, lewostronny (por. migi)
• hidari-kamae - postawa, w której lewa noga wysunięta jest do przodu (por. migi-kamae)
• hiji - łokieć
• hiji-tori - trzymanie za łokcie (za rękawy w okolicach łokcia)
• Hombu Dojo główna kwatera, centrum treningowe w Tokio (zob. Hombu Dojo)

 - I -

• iaido - japońska sztuka walki mieczem (dobywania miecza)
• ich - jeden
• iie - nie
• ikkyo - pierwsza forma podstawowych technik unieruchomień (por. nikyo, sankyo, yonkyo, gokyo, lub też ikkyo)
• irimi - podstawowe wejście, ruch do przodu, wejście w partnera
• irimi-nage - rzut, w którym wykorzystuje się wejście irimi tzw. "dwudziestoletnia technika"

- J -

• jiu - dziesięć
• jiu-waza - tori wykonuje dowolne techniki
• jo - drewniany kij
• jo-dori - techniki obrony przed atakiem jo (techniki odbierania jo)
• jodan - poziom wysoki - powyżej barków (pojęcie używane do określenia wysokości ataku)
• juji-garami - rzut przez skrzyżowanie rąk

- K -

• kaiten - okrągły
• kaiten-nage - rzut obrotowy (por. uchi kaiten nage)
• kakari-geiko - tori jest atakowany przez kilku uke, nadchodzących kolejno z jednego kierunku
• kamae - postawa
• kamiza - miejsce honorowe, czyli miejsce, w którym siada nauczyciel na początku i na końcu treningu (por. shimoza)
• kata - dosłownie forma; termin używany głównie w tradycyjnych sztukach walki, tzn. tych, w których nie występuje rywalizacja sportowa; w odróżnieniu od sportu, gdzie głównym celem treningu jest osiągnięcie poziomu, który pozwoli odnieść zwycięstwo w zawodach, adepci tradycyjnych sztuk walki, ćwicząc formy ustalone przez twórcę danej sztuki dążą raczej do harmonijnego rozwoju ciała i umysłu
• kata - ramię
• kata-dori - atak polegający na uchwyceniu (trzymaniu) za rękaw kimona (ramię, bark)
• katana - miecz
• katate - jedna ręka
• katate-dori - atak polegający na uchwyceniu (trzymaniu) przedramienia przeciwnika
• katame-waza - techniki unieruchomień (por. nage-waza, osae-waza)
• katsu - technika przywracania przytomności po urazach
• keikogi - strój treningowy używany w sztukach walki
• ki - energia duchowa; koncepcja przenikającej cały wszechświat energii ki jest istotnym aspektem kultury orientalnej - filozofii, medycyny, sztuki; pojęcie ki jest nieprzetłumaczalne na żaden zachodni język, a jego znaczenie można w pełni zrozumieć tylko poprzez własne, indywidualne doświadczenie kiai dosłownie nastrój, usposobienie, charakter, również okrzyk; w sztukach walki kiai na płaszczyźnie fizycznej oznacza przenikliwy okrzyk wydobywający się z głębi ciała (z brzucha - hara); na płaszczyźnie duchowej oznacza emanowanie energii witalnej
• kihon - podstawowy, bazowy
• kihon-waza - techniki wykonywane w sposób podstawowy, bazowy
• kiri - ostrze
• kohai - młodszy kolega (por. sempai)
• koho - do tyłu
• koho-kaiten-ukemi - przetoczenie do tyłu - nazwa stosowana zamiennie z ushiro-ukemi (por. zenpo-kaiten-ukemi)
• kokyu - oddech, siła oddechu
• kokyu-ho - "ćwiczenie oddechu", ćwiczenie wykonywane w pozycji stojącej lub siedzącej, polegające na dojściu do centrum partnera, poznawaniu pracy jego ciała przy jednoczesnej pracy nad własnym oddechem
• kokyu-nage - "rzut oddechem" (por. kokyu nage)
• konnichiwa - dzień dobry
• koshi - biodro
• koshi-nage - rzut przez biodro (por. koshi nage)
• kote - nadgarstek (dosłownie: mała ręka)
• kote-gaeshi - rzut wykonywany poprzez wykręcenie nadgarstka
• kubi - szyja
• kubishime - atak polegający na duszeniu przeciwnika
• kumi-jo - forma ćwiczeń, w której obaj partnerzy wyposażeni są w jo
• kumi-tachi - forma ćwiczeń, w której obaj partnerzy wyposażeni są w bokken
• kyu - dziewięć
• kyu - stopień uczniowski (por. mudansha, dan)

 - M-

• ma-ai - dystans
• mae - przód
• mae-geri - atak polegający na prostym kopnięciu przeciwnika
• mae-ukemi - pad, przetoczenie do przodu (por. ushiro-ukemi)
• men - głowa
• men-uchi - cięcie proste z góry w głowę
• migi - prawy, prawostronny (por. hidari)
• migi-kamae - postawa, w której prawa noga wysunięta jest do przodu (por. hidari-kamae)
• misogi - dosłowie obrzęd oczyszczenia; oczyszczenie lub ablucja dokonywane zwykle w wodzie morskiej lub pod górskim wodospadem są dla Japończyków formą religijnej ekspiacji za określone czyny, wydarzenia, w których się brało udział; twórca aikido uważał, że wszystkie techniki aikido są formą misogi (oczyszczenia)
• mokuso - medytować
• morote-tori - atak polegający na uchwyceniu (trzymaniu) oburącz przedramienia partnera
• mudansha - uczeń posiadający stopień uczniowski - kyu (por. yudansha) mune - pierś, tors, korpus
• mune-dori - uchwyt za przód kimona

- N -

• nage - rzut, osoba wykonująca rzut lub inną technikę - nazwa używana zamiennie z tori (por. uke)
• nage-waza - techniki rzutów (por. katame-waza, osae-waza)
• ne-waza - techniki w parterze
• ni - dwa
• nikyo - druga forma podstawowych technik unieruchomień (por. ikkyo, sankyo, yonkyo, gokyo, lub też nikyo)
• Nippon - Japonia

 - O -

• o - wielki
• O'sensei - Wielki Nauczyciel - tytuł Morihei Ueshiba - twórcy aikido
• obi - pas
• omote - ruch do wewnątrz (por. ura)
• omote-waza - ogólna nazwa wersji technik wykorzystujących wejście przed centrum przeciwnika (por. ura-waza)
• omoto-kyo - dosłownie nauka wielkiej podstawy; sekta shintoistyczna (por. shinto) założona w Japonii pod koniec XIX w przez Nao Deguchi i Onisaburo Deguchi; uważa się, że współpraca założyciela aikido i Onisaburo w latach 1920-35 dała początek stworzeniu filozofii aikido
• onegae-shimasu - dosłownie: proszę mnie nauczyć - formuła wypowiadana na początku treningu, a także w trakcie przed rozpoczęciem ćwiczenia
• osae - naciskać, dźwignia
• osae-waza - techniki dźwigni (por. katame-waza, nage-waza)
• otagai-ni-rei - ukłon wzajemny pomiędzy partnerami

- R -

• rei - ukłon
• ritsu-rei - ukłon w pozycji stojącej (por. za-rei)
• roku - sześć
• ryo-kata-dori - atak polegający na uchwyceniu (trzymaniu) dwoma rękoma za ramiona przeciwnika
• ryote - dwie ręce
• ryote-dori - atak polegający na uchwyceniu (trzymaniu) dwoma rękoma za dwie ręce przeciwnika
• ryu - szkoła

 - S -

• sabaki - ... (por. ashi-sabaki, tai-sabaki)
• samurai - samuraj
• san - trzy
• sankyo - trzecia forma podstawowych technik unieruchomień (por. ikkyo, nikyo, yonkyo, gokyo)
• sayonara - do widzenia
• seiza - siad japoński
• sempai - uczeń starszy stopniem (por. kohai)
• sensei - nauczyciel (sztuki walki)
• shi - cztery
• shichi - siedem
• shidoin - instruktor - formalny tytuł
• shihan - mistrz - formalny tytuł
• shiho - cztery kierunki (por. happo)
• shiho-nage - rzut w czterech kierunkach
• shikko - sposób przemieszczania się w pozycji klęcznej
• shimoza - miejsce na macie (tatami), gdzie siadają ćwiczący (por. kamiza)
• shodan - pierwszy dan
• shomen-uchi - cięcie proste z góry na głowę przeciwnika
• soto - zewnętrzna strona, na zewnątrz (por. uchi)
• soto-kaiten - ruch na zewnątrz (por. uchi-kaiten)
• suburi - indywidualne techniki ćwiczeń przy użcyiu bokken i jo (por. kata)
• suwari-waza - techniki wykonywane w pozycji siedzącej lub klęczącej (por. hanmi-handachi-waza, tachi-waza)

 - T -

• tachi - stojąc, w pozycji stojącej
• tachi-dori - techniki obrony przed napastnikiem uzbrojonym w miecz (techniki odbierania miecza)
• tachi-waza - techniki wykonywane w pozycji stojącej (por. hanmi-handachi-waza, suwari-waza)
• tai-jutsu - techniki walki wręcz (bez użycia broni)
• tai-sabaki - ćwiczenia zwrotów i obrotów ciała, obejmuje tenkan, irimi-tenkan, ikkyo-undo, shiho-undo (por. ashi-sabaki)
• tanto - drewniana imitacja noża (por. bokken, jo)
• tanto-dori - techniki obrony przed napastnikiem uzbrojonym w nóż (techniki odbierania noża)
• tatami - mata
• te - ręka
• tegetana - dosł. "ręka-miecz"
• tekubi - nadgarstek
• ten-chi-nage - rzut "niebo-ziemia"
• tenkan - obrót, zejście z linii ataku poprzez obrót
• tori - partner wykonujący techikę obronną (por. uke)
• tsugi-ashi - krok dostawny
• tsuki - uderzenie proste

- U-

• uchi-kaiten-nage - rzut obrotowy wykorzystujący ruch do wewnątrz, przejście pod ramieniem partnera (por. uchi kaiten nage)
• uchi-deshi - uczeń mieszkający razem ze swoim nauczycielem
• ude - przedramię
• ude-kime-nage - rzut wykorzystujący dzwignię na staw łokciowy
• Ueshiba - (zob. O'Sensei)
• uke - partner atakujący, na którym wykonuje się technikę obronną (por. tori)
• ukemi - obrona, pad, przewrót
• ukemi-waza - techniki padów i przewrotów
• ura - odwrotnie, do tyłu (por. omote)
• ushiro - tył, z tyłu, do tyłu
• ushiro-kubishime - atak z tyłu z duszeniem
• ushiro-ryote-dori - uchwyt z tyłu, obiema rękami za obie ręce
• ushiro-ukemi - przetoczenie do tyłu, pad do tyłu (por. mae-ukemi)
• ushiro-waza - techniki obrony przed atakiem z tyłu

- W -

• waza - techniki

- Y -

• yame - stop!
• yoko - bok, w bok, w kierunku bocznym
• yoko-men-uchi - atak z góry, okrężny, na głowę (skroń) lub szyję
• yonkyo - czwarta forma podstawowych technik unieruchomień (por. ikkyo, nikyo, sankyo, gokyo, lub też yonkyo)
• yudansha - uczeń posiadający stopień mistrzowski - dan (por. mudansha)

- Z -

• b - siedząc, w pozycji siedzącej zanshin pozostawanie w stanie czujnej gotowości
• za-rei - ukłon w pozycji siedzącej (por. ritsu-rei)
• zazen - pozycja medytacyjna - siad w pozycji lotosu lub siad klęczny na piętach
• zenpo - do przodu
• zenpo-kaiten-ukemi - przetoczenie do przodu - nazwa stosowania zamiennie z mae-ukemi (por. koho-kaiten-ukemi)
• zori - japońskie klapki
• zubon - spodnie do kimona

Źródło: aikido.edu.pl